شهید بلخی و شهید مزاری فریادگر و بنیانگذار وحدت

ما تن به فنا دادیم تا زنده شما باشید
بر خاک مزار ما مشغول دعا باشید
چون شمع وجود ما قربان شما گردید
روشن گر شمع ما شاید که شما باشید
(بلخی)

لیلا صابری

آشنایی با شخصیت و افکار بزرگ مردان متعهد و عالم و غوطه ور شدن در بحر معرفت آنان کار هر مدعی نیست و دست یازیدن به برگی از درخت تنومند علمی شان هم میسور هر تازه به دوران رسیده ای نمی­تواند باشد این در حالی است که از همان آغاز آفرینش و شروع حیات بر روی زمین انسانهایی بر این پهنه قدم گزاردند که وجودشان گاه باعث منفعت و گاه ضربه بر پیکری بشریت بوده است و نامی از خود بر سینه روزگار حک کرده اند. برخی از این انسانهای با داشتن ایمانی راسخ و محکم و هدفی والا کوشیدند تا کسی بر درون آنها رخنه نیندازد و فریاد «هیهات من الذله» را سر داده و برای همیشه وحدت را در میان مردم خویش حفظ کردند لذا وحدت ودیعه ای است الهی که خداوند آن را به عنوان نعمتی بزرگ به مسلمانان ارزانی گشته است و اتحاد بین مسلمین گامی است در حل مشکلات جامعه و تحقق خودکفایی جهان اسلام و احیای عظمت علمی مسلمانان، زمانی که ملل اروپا در هاله ای از خرافات و جهل به سر میبردند در جهان اسلام کانون های علمی و دانشمندان بزرگی داشت.
عظمت گذشته اسلام در سایه اتحاد و حدت بود، انحطاط امروز مسلمانان در نتیجه تفرقه و نفاق می­باشد.
پس وحدت مهمترین عامل بر پای و استقامت یک کشور است، در هر کشور در مسیر وحدت پیشگامان وجود دارد، یکی از پیشگامان وحدت در کشور افغانستان شهید علامه بلخی می­باشد، که این حس پر جوش و خروش میهن دوستی و انسان دوستی وی در تمام اشعارش نمایان می­باشد. ایشان، به عنوان یک عالم آگاه به زمان خود، در مسیر وحدت و اتحاد گامهای بزرگی برداشتند.
در این مجال کوتاه بر آنیم تا اشاره هر چند گذرا به شخصیت بزرگ این اندیشمند برجسته داشته باشیم، آنچه ما می­گوییم در خور شخصیت این بزرگ مردان، بلکه محض یاد آوری می­باشد تا از یاد نبریم که اگر امروز به جای رسیدیم، در سایه جان فیشانیها و خون فیشانیهای این شیر مردان می­باشد.
شهید بزرگوار در سحرگاه ۱۲۹۵ در قریه سر پل بلخاب در یک خانواده ی روحانی دیده به جهان گشود و از جمله حوادث متصادف با ولادت وی جنگهای خونین میان حبیب الله کلکانی (بچه سقا)وامیر حبیب الله خان و شورش های محلی می­باشد. در اثر و زورگویی خوانین منطقه و در پی تهدیدهای بسیار ولایت بلخ را ترک کرده و آهنگ هجرت نمودند و در خراسان سکنا گزید.
در هفت سالگی در حوزه علمیه از محضر اساتید برزگواری همچون محدث قمی- شیخ غلامرضا طبسی- واعظ شهید مشهد و دیگران کسب علوم معرفت نموده وی یکی از بنیان گذاران قیام گوهرشاد نیز به حساب می­آید و پس از شکست و تبعید علماء ‌و بزرگان حوزه به همراه پدرش به وطن بازگشت. سرانجام در سال۱۳۱۵ دوران حکمرانی عبدالله ملک یار وارد هرات شده و از سوی دولت ممنوع الخروج شد.

اندیشۀ وحدت طلبانه و ویژگیهای مبارزاتی بلخی
دوران مبارزات سیاسی سید از سال ۱۳۱۴ آغاز شده که عبارتند از:
۱ـ ایجاد مجتمع اسلامی با همکاری سید حیدر شاه قطب سال ۱۳۲۰
۲ـ پس از سال ۱۳۲۲ و درگذشت پدرشان ۴ سال تبلیغ در بلخ و روستا های اطراف آن به همراه شیخ محمد تقی بهول
۳ـ جمع آوری کمک برای مجاهدین فلسطینی به نمایندگی از ملت افغانستان و ابراز همدردی با مجاهدان فلسطینی در سال ۱۳۲۷
۴ ـ آغازگر فریاد بر علیه تبعیض های نژادی و بی عدالتی و ایجاد تشکل‌های سیاسی همچون حزب وطن سازمان جوانان اسلام و حزب ارشاد که خود از بنیان گذاران بود به دعوت جمعی از دوستان در سال ۱۳۲۶
از دیدگاه علامه عامل جنگ خانگی و خانمان سوز دیگری که رگهای حیات را دریک جامعه می­تواند قطع کند و پیکر واحد و منسجم یک ملت را از هم بگسلاندهمان تبعیض نژادها و فخر فروشی اقوام گوناگون بر یکدیگر می­باشد دیگران بر علم و دانش خویش می­بالند ولی در جامعه در حال ستیز به جای علم دانش بر قومیت خویش مباهات می­کنند.
ملل بر علم می­نازند و ما را
تفاخر جز به مشت استخوان نیست.
در سال ۱۳۲۹ به مدت ۱۴ سال و ۷ ماه و ۷ روز میله های زندان بلخی را میان انگشتهای سرد و بی روح خود فشرد و مسایل عرفانی و عقیدتی. مذهبی و سیاسی را با توسل به قرآن آموخته و در اشعارش که تا حدود ۰۰۰/۷۵ بیت نقل شده تجلی داده است.
۵- از دیگر ویژگی ااندیشه های این متفکر شهید ایجاد وحدت ملی است. وی معتقد بود پیشرفت و توسعه بدون وحدت ملی ممکن نیست و یک از علل پیشرفت کشورهای مترقی وحدت ملی بوده است.
۶- از دیگر ویژگی های بارز تفکر علامه تفکر دردمندی وی است که خطبه هایش برخواسته از درد دینی و اجتماعی او است. بلخی واقعیتهای جامعه را به خوبی درک کرده و با زبانی انتقادی و ادبی به صورت طنز اوضاع اسفبار سیاسی واجتماعی افغانستان را در برابر پیشرفت سریع جهان ترسیم کرده است. تعصب نژادی و مذهبی نیز از جمله مواردی است که شهید را رنج می­داد.
آری شهید بلخی از جمله کسانی است که بدن را قفس نفس دانسته و مرگ ارادی را توصیه می­کند و کمال انسان را در دل نبستن به زخارف دنیا و توجه تام به حضرت احدیت می­داند آنچه او را ودار می­کرد که بازغال بر روی دیوار زندان دهمزنگ شعر بنویسد چیزی جز ادای رسالت سنگین خلیفه خدا بودن و رسالت روحانی بودن نبوده است. علامه شهید چاره تمام مشکلات را که بر پیکره جامعه وارد می­شود در سایه وحدت می­داند:
اتفاق ای اتفاق ای اتفاق
چاره ای بر پیکر فرسود شرق
در حیاتم گر نشد بعد از ممات
روح (بلخی) را نما خشنود شرق[۱]

سرانجام علامه در ۲۴ اسد سال ۱۳۴۷ دیده از جهان بست، در حالی که همچنان در آرزوی تحقق وحدت و اتفاق جهان اسلام بود.

شهید مزاری بنیانگذار وحدت

از دیگر بزرگ منادیان وحدت در کشور مظلوم افغانستان استاد شهید عبدالعلی مزاری می­باشد، همان که تمام هستی خود را در راه احیای هویت تشیع مظلوم افغانستان فدا نمود.
استاد شهید عبد العلی مزاری در سال ۱۳۲۶ در قریه نانوای چهارکنت ولایت بلخ دیده به جهان گشود، در سال ۱۳۴۸ جلب عسکری گردید، در سال ۱۳۵۰ از خدمت عسکری ترخیص، برای تحصیل علوم دینی راهی خارج شدند،تا سال ۱۳۵۵ بدون وقفه در قم مشغول به تحصیل بودند، در سفری که به سوریه و عراق داشته­اند کتابهای را تهیه می­کنند دوباره عازم ایران می­شوند که در مسیر راه به وسیله مأمورین دستگیر می‌شوند و چند ماهی زندانی و سپس از ایران خارج می­گردد.
ایشان راهی شمال می­گردند و در آنجا برنامه های تربیتی خود را آغاز می­کنند هم زمان با این ایام کودتای هفت ثور ۱۳۵۷ به وقوع می­پیوندد، و با ایجاد جو اختناق که برای ایشان به وجود می­آید راهی نجف،سوریه و پاکستان می­شوند و عملا مبارزات ایشان از این زمان آغاز می­گردد.[۲]
ایشان همواره از تفرقه و نفاق که بین مسلمین وجود داشتند رنج می­بردند، و بر این اعتقاد بودند که اسلام یک امت واحد است، و دارای رهبری واحده که همان اولی الامر می­باشد که در قرآن آمده در شرایط اولی الامر از نظر فقه شیعه و سنی اگر درست بررسی شود، چندان اختلافی وجود ندارد.[۳]
استاد بر این عقیده بودند که استعمار هدفی جز تکه پاره کردن سرزمینهای اسلامی ندارند، و تنها راه مبارزه با آنان اتحاد و همدلی می­باشد، در این راستا اقدامات را آغاز می­کنند، ایشان در طی سفرها و نشستهای که با سران احزاب اسلامی در افغانستان صورت می­دهند ضرورت این امر را برای آنان تشریح می­نمایند و همگان را متقاعد می­کنند که دست به دست هم دهند و با اتحاد و همدلی به مبارزه با استکبار و متجاوزان برخیزند، و از آنجا که این خواسته همه دلسوزان جامعه بود مورد استقبال واقع گردید و عملا حزب به نام حزب وحدت به وجود آمد، و از آن زمان ایشان خاری بر دیده استکبار گردید، و آنان که این اعمال اتحاد­گرایانه منافع شخصی شان را به خطر انداخته بودند، دست به اعمال تخریب گرایانه زدند و آنان را که در این سنگر ایشان را همراهی می­کردند مورد آزار و اذیت قرار دادند، یکی از کسانی در تمام طول شکل گیری وحدت و اتحاد ایشان را یاری می­کردند شهید صادقی نیلی بود، که برای برخی خوش نیامد و ایشان را مظلومانه با کودک خردسالش به شهادت رساندند.
تا زمانی که تفرقه و نفاق در سرزمینی حاکم باشد، و مظلومانی مظلومانه مورد ستم واقع شوند، استکبار جهانی سعی می­کنند حضور فیزیکی نداشته باشند، و از پشت صحنه­گردانی می­کنند، اما زمانی که حرف از همدلی و همگرایی به میان آمد، و مظلومان در دفاع از حقوق حقه بر آمدند، استکبار از پشت نقاب بیرون می­آیند و علنا دست به کار می­شوند.
استاد شهید به هیچ وجه قابل هضم برای استکبار نبود، بر این اساس ایشان با یک نقشه حساب شده و خیانت آمیز به شهادت رسیدند، و امروز اگر نامی از شیعه در افغانستان برده می­شود و شیعه دارای هویت گردیده نتیجه تلاش خستگی ناپذیر ایشان و یاران با وفایش می­باشد که با فدا کردن زندگی و نثار خونشان درخت تشیع را در افغانستان آب یاری نمودند.
آری انسانهای بزرگ در راه هدف از جان و خون خود می­گذرند، تابگویند:
ما تن به فنا دادیم تا زنده باشید
بر خاک مزار ما مشغول دعا باشید
منابع
۱ ـ یاد نامه ی علامه شهید سید اسماعیل بلخی: تیرماه ۱۳۶۸.
۲ ـ ‌یادواره ی فرهنگی ادبی علامه شهید بلخی تابستان ۱۳۷۷.
۳ ـ فریادهای جاویدان
۴ ـ‌ زندگی نامه: ادبیات و اندیشه های علامه شهید سید اسماعیل بلخی تابستان ۱۳۷۷.
۵ ـ ‌وحدت در آینه مطبوعات. وحدت اسلامی نیاز مبرم مسلمانان، حسین هدی ۱۱ / ۹ / ۱۳۶۳، مجله سروش، شماره ۲۶۷، ص ۲۰.
۶ – فصلنامه ی آوای بلخی سال اول شماره ۴ و ۵.

۱. دیوان بلخی، ص ۱۶۰.
۱. بر گرفته شده از مصاحبه چاپ نشده استاد، در سال ۱۳۶۵.
۲. همان.