نقش آموزه انتظار،در پایداری جنبش های اسلامی

اسماعیل دانش
چکیده
انتظارترکیبی از ایمان و اعتقاد به مبانی دین و ولایت امام زمان(عج) است؛ به معنای چشم به راه بودن و نوعی امید داشتن به آینده‌ا‌ی است که در آن ظلم و بی‌عدالتی نباشد و امید داشتن به آمدن رهبری است که جهان را پر از عدل و داد می‌کند.
پیرامون انتظارتفسیرهای مختلیف صورت گرفته که عبارت‌اند از: انتظار، مذهب اعتراض؛ که دامنه اعتراض و رسالت منتظران در این نظریه روشن نشده است.
انتظار، مذهب احتراز؛ طبق این برداشت، برای ظهور امام زمان(عج) باید ظلم و فساد را گسترش داد و نباید امر به معروف و نهی از منکر کرد. این نظریه با روایات مختلف منافات دارد و هم‌چنین با اصل مسلم اسلام که امر به معروف و نهی از منکر است، سازگاری ندارد.
انتظار، مذهب پویا، صحیح‌ترین تفسیر از انتظار است که مبانی آن فطرت انسان و آیات و روایات است. انتظارپویا، نقش سازنده‌ای در زندگی سیاسی واجتماعی منتظران دارد که عبارت‌اند از امیدواری،اصلاح طلبی، نگهبانی از ایمان، عامل مقاومت و بقای اسلام، فرو ریختن هیبت دنیای استکبار، توان مقاومت در برابر هر گونه انحرافات و ایجاد توازن بین ناامیدی و امید.
کلیدواژه ها:انتظار،مذهب، اعتراض،احتراز،پویا،مقاومت،اصلاح،استکبار،منتظرو…
طرح مسأله
انتظار، ترکیبی است از ایمان و اعتقاد به مبانی دین و ولایت قطب عالم امکان، امام زمان(عج)که درسرشت وفطرت انسانها قرارداده شده وحدیث نفس همه انسانها است.
انتظار، چلچراغ امیدی است در دهلیزهای بی‌فروغ قلب‌هایی که گذرگاهِ احساس، جهاد، مقاومت، حرکت، ایثار و شهادت است؛ شعله‌ای است برافروخته از عشق و نشأت گرفته از ولایت.
انتظار، اعلان تنفر از همه مفاسد، تبعیض‌ها، بی‌عدالتی‌ها و تباهی‌هاست، که ظهور آن یگانه منجی عالم را به تأخیر می‌اندازد.
طبیعی است که چنین انتظار پویایی روح امیدواری، اصلاح‌طلبی، توان و نیروی مبارزه و مقاومت در برابر هر گونه انحرافات را در منتظران واقعی ایجاد می کند؛ هیبت دنیای استکبار را فرو می ریزد؛ میان ناامیدی و امید توازن به وجود می آورد؛درطول تاریخ حیات پرافتخارمسلمانان،انتظاروعقیده به ظهورحضرت مهدی(عج)ازمهم ترین عاملی بوده است که مسلمانان وجامعهمنتظران رادربرابرحکومت های جوروستم ونظامهای استکباری محفوظ نگهداشته وعزمهای شان رادرجهت تحقق بخشیدن آرمانهای دینی استوارترنموده است.نهرونخست وزیرسابق هندمی گوید:«همین امیدوانتظاراست که درمحیط های ستمگری وبیداد ها،معتقدین راپایداروثابت می دارد.هرمذهب ومسلکی که امیددرآن بیشترباشدپایدارتراست وازشکستهاومحرومیتها دلسردوشکسته خاطرومتوقف نمی گرددوباعث حیات وبقاءوپیشرفت اسلام،همین عقیده است که ازروح امامت وپیروی ازآن سرچشمه می گیرد.سربقای شیعه وگسترش آن،درمیان دشمن های داخلی وخارجی همین است…» ازاین رو، منتظران واقعی انسان‌های هسند که همواره دربرابرطاغوت ونظامهای ضددینی درحال مبارزه باجان،مال واندیشه می باشندوهر لحظه در انتظار انفجار قطعی نظام‌های ضد استکباری به سر می‌برند و برای حضور و شرکت در انقلاب جهانی که با شمشیر علی(ع) و زره پیامبر اعظم(ص) و به دست توانمند فرزند پیامبر(ص) و علی(ع) بر پا می‌شود، در حال آماده‌باش، شب و روز را سپری می‌کنند.
بنابراین، ضروری است که درباره این انتظار بحث شود به این گونه پرسش‌ها پاسخ داده شود. که انتظار چیست؟ آیا انتظار مذهب اعتراض است یا مذهب احتراز؟ و یا این که مذهب پویایی؟ اثرات ونقش انتظار پویا و سازنده در زندگی فردی، سیاسی و اجتماعی چیست ودرپایداری جنبش های اسلامی چه نقش دارد؟ مقاله حاضر،پژوهش کوتاهی برای یافتن پاسخ به چنین پرسش‌هایی است.
واژه‌شناسی
ازشیوه های رایج ومطرح درمباحث مختلف علمی تعریف واژهای مهمی است که دربحث مطرح شده است.ازاین رو لازم است نخست واژهانتظارتعریف گردد.
۱ـ معنای لغوی: «انتظار» در لغت، به معنای چشم به راه بودن، دیده‌بانی، درنگ در امور و نوعی امید داشتن به آینده است و همچنین به حالت روانی کسی گفته می‌شود که از وضع موجود خسته شده است و برای ایجاد وضع بهتری تکاپو و تلاش می‌کند.
۲ـ معنای اصطلاحی: «انتظار» در اصطلاح عبارت است از امید به آینده‌ای که در آن ظلم، بی‌عدالتی، تبعیض و زشتی نباشند و جهان از آن‌ها رهایی یافته باشد و عدالت‌گستری بر گیتی حاکم باشد . بنابراین، انتظار یعنی امید به آمدن منجی که جهان را پر از عدل و داد کند و آسایش، صلح، امنیت و عدالت را بر آن حاکم گرداند.
انتظار و دیدگاه‌ها
دیدگاه‌های گوناگونی درباره انتظار وجود دارد. براساس برخی ازنگاههای سطحی، انتظار نه تنها اثر سازنده ندارد، بلکه مضر و منحرف‌ کننده است و جامعه را به تباهی می‌کشاند.
برخی، انتظار را با خصوصیات و شرایط ویژه‌اش درنظرگرفته‌ است که برایندآن،راه روشن و پرفروغی است که همه انسان‌ها در پرتوِ آن به سعادت و تکامل می‌رسند،فرد و جامعه راسرشارازآرمان های دینی می‌کند. بنابراین ،برداشت‌های گوناگونی از انتظار شده است که به طوراختصاربه آن‌ها اشاره می‌ شود:
الف) انتظار، مذهب اعتراض
دکتر علی شریعتی، انتظار را مذهب اعتراض به وضع موجود و حرکت به سوی وضع مطلوب دانسته است:
«انتظار مذهب اعتراض است. منتظر، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. مذهب انتظار، مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این منتظر، به آنچه هست دل نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به ظلم است و این اعتراض ریشه در یک مبارزه و ندایی تاریخی دارد» .
در نگرش دکتر شریعتی انتظار، مذهب اعتراض به وضع موجودی است که در آن ظلم و ستم و بی‌عدالتی است و در ضمن خواستار وضعیت بهتر و مطلوب است و منتظر مهاجم به ظلم و ستم است.
نقد وبررسی
آنچه دکتر شریعتی درباره انتظار بیان کرده است قابل تقدیر است؛ اما پرسشی که فراروی نظریه «انتظار مذهب اعتراض» وی قرار دارد این است که اولاً، دامنه این اعتراض تا کجاست؟ ثانیاً، پیامد این اعتراض چیست و چه باری بر دوش منتظران می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی می‌تواند همراه باشد؟ علاوه بر این‌که این پرسش‌ها در این نظریه بدون پاسخ مانده است، ارتباطی هم با معنای انتظار ندارد؛ زیرا انتظار، امید داشتن به به آینده ای است که ظلم ،‌فساد و بی عدالتی درآن نباشد و با آمدن رهبری الهی جهان پر از عدل و دادمی گردد. پس این نظریه نمی‌تواند به صورت یک نظریه جامع و کامل مطرح باشد.
درباره پرسش اول باید گفت، آرمان‌های دینی از تکامل و شکوفایی استعداد‌های آدمی فراتر و بالاتراند؛ زیرا هنگامی که انسان به تکامل می‌رسد باز این پرسش مطرح است که در کدام جهت باید مصرف شود؛ در جهت رشد یا زیان؟
درباره پرسش دوم نیز می‌توان چنین گفت: منتظر ظهور حضرت مهدی(عج) آماده است برای ظهور و حاکمیت او زمینه‌سازی کند. چنان که در روایت نیز آمده است: «و یوطئون للمهدی سلطانه» .
ب) انتظار، مذهب احتراز
برخی از «انتظار» برداشت ناصواب‌تری کرده‌اند، و آن را مذهب احتراز پنداشته‌است. براساس این نگرش، منتظران باید گوشه‌گیری نمایند و در برابر فسادها و بی‌عدالتی‌ها از خود حرکت و خیزشی انجام ندهند. میر فطروس می‌گوید:
«انتظار، مذهب احتراز است؛ مذهبی است که منتظر را به گوشه‌گیری می‌کشاند و مانع تلاش می‌شود؛ مذهبی است که نمی‌تواند کاری صورت دهد؛ پس دهن‌کجی می‌کند و کنار می‌کشد».
امام خمینی(ره) که از این برداشت تخریب کننده، رنج می‌برد و انحرافات آن را به خوبی پی برده بود، این دیدگاه را چنین تبیین می‌کند:
«بعضیها انتظار فرج را به این می‌دانند که در مسجد، حسینیه و منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان را از خدا بخواهند… یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می‌گفتند این است که ما کاری نداشته باشیم به این‌که در جهان چه می‌گذرد، سر ملت‌ها چه می‌گذرد، بر ملت ما چه می‌گذرد، به این چیزها ما کاری نداشته باشیم. ما تکلیف‌ خودمان را عمل می‌کنیم. برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند ان شاء الله درست می‌کنند… یک دسته‌ای می‌گفتند که خب، باید عالم پر از معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهی از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم، تا مردم هر کاری می‌خواهند بکنند، گناه زیاد بشود تا فرج نزدیک بشود».
طرفداران این نظریه بر این باوراند که فعلاً کاری از ما ساخته نیست و باید در انتظار ظهور بود و اصولاً حکومت واحد جهانی حضرت(عج) زمانی تحقق پیدا می‌کند که جهان پر از ظلم و ستم شود.
دسته دیگر از این هم پا را فراتر نهاده و می‌گویند: باید به ترویج گناه و فساد در جامعه دامن زد و مردم را به گناه دعوت کرد تا دنیا پر از فساد و ظلم و جور شود؛ در نتیجه حضرت مهدی(عج) ظهور می‌کند.
عوامل پیدایش این نظریه
عوامل گوناگونی سبب پیدایش این نظریه شده است. به صورت اجمالی به تبیین برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
۱. تحریف معنای انتظار: مفهوم واقعی انتظار، مسئولیت‌ساز و تکلیف‌آفرین است. منتظران حقیقی همواره مزاحم طبقه حاکم بودند؛ از این روی دست‌های نامرئی طبقه حاکم برای حفظ موقعیت خود کوشیدند تا انتظار معنای واقعی خود را از دست بدهد و منتظران نیز چنین کردند. درباره تحریف آموزه‌های دینی انگیزه‌های سیاسی همیشه دخالت داشته است؛ و حاکمان اندیشه‌هایی را که موجب براندازی و تضعیف حکومت‌شان می‌شد، تحریف می‌کردند.
۲. برداشت ناصواب از روایات: یکی از عوامل پیدایش این نظریه، برداشت‌های غلط و نادرست از روایاتی است که از ظهور حضرت خبر می‌دهند. در این روایات آمده است که ظهور امام زمان(عج) هنگامی است که جهان پر از ظلم و جور گردد. برخی از این احادیث نتیجه گرفته‌اند که وجود ظلم و ستم پیش از ظهور، یک امر قهری و طبیعی است و مقدمه ظهور و فرج است؛ بنابراین، نمی‌توان با مقدمه ظهور مبارزه کرد و از امر به معروف و نهی از منکر که اصل مسلم اسلام است، سخن گفت.
نقد و بررسی
نظریه «انتظار، مذهب احتراز» خدشه‌پذیر است؛ زیرا این‌که می‌گویند: « ما کاری نداشته باشیم به این‌که در جهان بر ملت‌ها چه می‌گذرد.» اولاً با چند دسته از روایات معتبر سازگاری ندارد.
دسته اول: روایات فراوان و معتبری از شیعه و سنی وجود دارند که در آن‌ها آمده است: باید به یاری مظلومان شتافت؛ از جمله در روایتی آمده است: «من اصبح ولایتهم بأمور المسلمین فلیس بمسلم»؛ کسی که صبح کند و به امور مسلمانان توجهی نکند، مسلمان نیست.
دسته دوم: برداشت و نظریه «انتظار، مذهب احتراز» با روایات زیر نیز منافات دارد.
در روایت آمده است: «کسی از امام صادق(ع) پرسید: چه می‌گویید درباره کسی که دارای ولایت پیشوایان است و انتظار ظهور حکومت حق را می‌کشد و در چنین حالی از دنیا می‌رود؟ آن حضرت در پاسخ، فرمود: «هو بمنزله من کان مع القائم فی فسطاطه ثم سکت هنیئه ـ ثم قال هو کمن کان مع رسول الله(ص)»؛ او همانند کسی است که با رهبر این انقلاب در خیمه او بوده باشد. سپس سکوت کرد و فرمود: مانند کسی است که با پیامبر(ص) در مبارزاتش همراه او بوده است.
این مضمون، در روایات با تعبیرات گوناگونی نقل شده است. در برخی از احادیث این تعبیر آمده است: «بمنزله الضارب بسیفه فی سبیل الله»؛ همانند شمشیرزنی در راه خداست.
در برخی از احادیث آمده است: «کمن فارع مع رسول الله بسیفه»؛ همانند کسی است که در خدمت پیامبر(ص) با شمشیر بر مغز دشمن بکوبد.
در حدیثی آمده است: «بمنزله من کان قاعداً تحت لواء القائم»؛ همانند کسی است که زیر پرچم قائم بوده باشد.
در برخی احادیث آمده است: «بمنزله المجاهدین بین یدی رسول الله(ص)»؛ همانند کسی است که پیش روی پیامبر(ص) جهاد کند.
در برخی احادیث نیز چنین آمده است: «بمنزله من استشهد مع رسول الله(ص)»؛ همانند کسی است که با پیامبر(ص) شهید شود.
چنین تشبیهاتی که درباره منتظران ظهور مهدی(عج) وارد شده است، حکایت از این می‌کند که نوعی رابطه و تشابه میان انتظار، جهاد و مبارزه وجود دارد.
مذهب احتراز می‌گوید: «عالم باید پر از معصیت شود. نباید امر به معروف و نهی از منکر کنیم.» در پاسخ می‌گوییم: اولاً، این برداشت با فلسفه انتظار منافات دارد؛ زیرا فلسفه انتظار حل نشدن و تسلیم نشدن در برابر آلودگی‌های محیط و جامعه است.
آیت الله مکام شیرازی می‌فرماید:
«انتظار ظهور مصلحی که هر قدر دنیا فاسدتر شود امید ظهورش بیشتر می‌گردد، اثر فزاینده روانی در معتقدان دارد، و آنان را در برابر امواج نیرومند فساد بیمه می‌کند. آنان با گسترش دامنه فساد مأیوس نمی‌شوند، بلکه به مقتضای «وعده وصل چون شود نزدیک؛ آتش عشق تیزتر گردد» وصول به هدف را در برابر خویش می‌بینند و کوشش و تلاششان برای مبارزه با فساد و یا حفظ خویشتن با شوق و عشق زیادتری تعقیب می‌گردد».
ثانیاً، امر به معروف و نهی از منکر، یکی از اصول مسلم و از ضروریات اسلام و مورد اتفاق عالمان دینی است. قرآن کریم می‌فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلْنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ»؛ شما بهترین امتی هستید که برای انسان‌ها پدیدار شده است. امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید.
از نظر اسلام، امر به معروف و نهی از منکر بر هر کسی که توان و قدرت دارد و ضرری متوجه جانش نمی‌شود واجب است.
پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید:
«باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، و گرنه خداوند بدترین و شرورترین شما را بر نیکان و پاکانتان چیره می‌کند و دعای خوبانتان را مستجاب و روا نمی‌گرداند».
امام صادق(ع) می‌فرماید: «و الامر بالمعروف و النهی عن المنکر واجبان علی من امکنه ذلک و لم یخف علی نفسه و لاعلی اصحابه».
بی‌گمان امر به معروف و نهی از منکر با انتظاری سازگاری دارد که تکلیف‌ساز باشد، نه تکلیف‌سوز.
در پاسخ روایاتی که از جهانِ سرشار از ستم خبر می‌دهند، می‌گوییم: اولاً، این چنین روایات از جهانی پر از ظلم و ستم سخن می‌گویند، نه جهانی پر از ظالم؛ بین جهان پر از ظلم و جهان پر از ظالم فرق است؛ زیرا اگر گفتیم جهان پر از ظلم است، چه بسا ظلم‌هایی جهانی از ظالمانی محدود و قابل شمارش به وجود آمده باشد؛ چنان‌که در عصر ما بسیاری از ظلم‌ها و بی‌عدالتی‌هایی که صورت می‌گیرد به حاکمان و گروه‌های مشخصی مربوط می‌شود، نه به همه مردم. احادیثی هم که از جهان پر از ظلم خبر می‌دهند بدین معنا نیستند که همه افراد ظالم شوند و جهان را سرشار از ظلم کنند.
ثانیاً، براساس آیه «وَ لَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ»؛¬ در زمان ظهور منجی عالم بشریت، صالحان و مستضعفان وارث و حاکم روی زمین می‌شوند. اگر مراد از فراگیر شدن ستم این باشد که به طور کلی افراد صالح پیدا نمی‌شوند، پس با آیه مذکور و آیات دیگر قرآن که از حاکمیت مستضعفین در عصر ظهور گزارش می‌دهند تعارض خواهد داشت. بنابراین، روایاتی که با صریح آیات قرآن در تعارض باشند، قابل قبول نیستند.
ثالثاً، از ظاهر روایاتی که از گسترش ظلم و ستم خبر می‌دهند، به دست می‌آید که فراگیر شدن ظلم و ستم به معنای گسترش ظلم طبقه حاکم است؛ زیرا لازمه ظلم و ظالم بودن، وجود مظلوم است.
طبق این نگرش زمان ظهور حضرت مهدی(عج) هنگامی خواهد بود که ظلم طبقه حاکم در ابعاد مختلف زندگی مردم شدت یافته و فراگیر شده باشد. طبق این معنا، هیچ‌گاه مسئولیت مبارزه با ستم و جانب‌داری از عدالت، از افراد صالح و مستضعف که می‌خواهند وارث حکومت زمین گردند، سلب نمی‌شود.
ج) انتظار، مذهب پویا
انتظار پویا، ترکیبی از ایمان و اعتقاد قلبی به ولایت و ظهور قطب عالم امکان است، که آرزوی آمدن منجی و حاکم گردانیدن عدل مطلق را بر پهنای گیتی در قلبهای عاشق می‌پروراند و به جایگزین شدن حکومت عدل و عدالت به جای حکومت‌های جور، امید می‌آفریند. انتظار به این معنا، صحیح‌ترین و کامل‌ترین برداشت و تفسیری است که ذوق و شوقی برای نایل شدن به دنیای پاک و مسالمت‌آمیز در سایه‌سار زلال منجی عالم بشریت ایجاد می‌کند.
انتظار پویا، انزجار و تنفر از همه مفاسد و تباهی‌هایی است که ظهور آن امام را به تأخیر می‌اندازد و تلاش و کوششی است در جهت مهیا کردن خود و جامعه برای درک و تحمل ظهور آخرین سفیر الهی؛ شعله برافروخته‌ای است در قلب‌های منتظران که هم سوخت و سوزی است از فراق یار و هم نوری است پرفروغ برای آینده روشن و پرامید. این انتظار در فطرت و اعماق سرشت آدمی جای دارد.
ازمنظرآیه الله صافی گلپایگانی:« این نوع انتظار،شخص را متعهدومسؤل می سازدکه برای تحقق هدفهای اسلام وعملی شدن برنامه های دینی
بدون هیچ گونه یأس وناامیدی وضعف وسستی،شب وروزکوشیش وتلاش نمایدوفداکاری وجان فشانی کند
تاگامی به سوی مقا صدعالیه اسلام بردارد.این انتظار،شخص رامحکم ومقاوم،بااراده،نفوذناپذیر،مستقل،شجاع وبلند همت می سازد.این انتظار،لفظ نیست،گفتن نیست؛عمل است،حرکت است،نهضت ومبارزه وجهاداست،
صبروشکیبای ومقاومت است.»
مبانی انتظارپویا
انتظارپویا، مبانی مختلف وگوناگونی داردکه اینک به بیان برخی ازعمده ترین مبانی آن پرداخته می شود:
فطرت انسانها
انتظار فرج، یک مسئله فطری است که با سرشت آدمی عجین است و عمری به درازای عمر آفرینش انسان‌ها دارد؛ زیرا با وجود اختلافاتی که در میان ملت‌ها و امت‌ها در نحوه فکر، آداب و رسوم، آرا و تمایلات و خواسته‌های باطنی مردم وجود دارد، عشق به صلح و عدالت جهانی خواسته همه آنان است.
آیت الله مکارم شیرازی می‌فرماید:
«عشق به این موضوع، مربوط به اعماق وجود آدمی است. گاهی به گونه‌ای پررنگ و گاهی هم کم‌ رنگ. یعنی انسان از دو راهِ عاطفه و خرد، در برابر چنین مسئله‌ا‌ی قرار می‌گیرد و سروش این ظهور را با دو زبان «فطرت و عقل» می‌شنود.
ایمان به ظهور مصلح جهانی جزیی از عشق به آگاهی، عشق به زیبایی و عشق به نیکی (سه بعد از ابعاد چهارگانه روح انسان) است که بدون چنین ظهوری، این عشق‌ها به ناکامی می‌گراید و به شکست محکوم می‌شود».
علاقه انسان به پیشرفت و تکامل، به دانایی و زیبایی، به نیکی و عدالت، علاقه‌ای است اصیل، همیشگی و جاودانی، و انتظار ظهور یک مصلح بزرگ جهانی آخرین نقطه اوج این علاقه است.
چگونه ممکن است عشق به تکاملِ همه جانبه در درون جان انسان باشد و چنان انتظاری نداشته باشد؟ مگر پیاده شدن تکامل جامعه انسانی بدون آن امکان‌پذیر است؟… اگر تشنه می‌شویم و عشق به آب داریم دلیل بر آن است که «آبی» وجود دارد که دستگاه آفرینش تشنگی آن را در وجود ما قرار داده است. اگر عشق به زیبایی و دانایی داریم، دلیل بر این است که زیبایی‌ها و دانایی‌ها، در جهان هستی وجود دارد.
نتیجه می‌گیریم که اگر انسان‌ها انتظار مصلح بزرگی را می‌کشند که جهان را پر از صلح و عدل و داد کند، دلیل بر آن است که چنان نقطه اوجی در تکامل جامعه انسانی امکان‌پذیر و عملی است که عشق و انتظارش در درون جان ماست.
عمومیت این اعتقاد در همه مذاهب نشانه دیگری بر اصالت و واقعیت آن است؛ زیرا چیزی که زاییده شرایط خاص و محدودی است، نمی‌تواند عمومی باشد، تنها مسائل فطری از چنین عمومیتی برخوردارند. این‌ها نشانه آن است که این نغمه از زبان عواطف و سرشت آدمی در جان او سر داده شده است که سرانجام مصلحی بزرگ و جهانی همه گیتی را زیر پرچم صلح و عدالت قرار خواهد داد.
اگر انسان‌ها در انتظار ظهور مصلح جهانی به سر می‌برند تا بیاید و جهان را پر از عدل و داد کند، دلیل بر آن است که علاقه به ظهور آن یگانه منجی در درون جان یکایک بشر نهفته است. بنابراین، سرشت و فطرت انسان‌ها با انتظار عجین گشته است، و ازاین روهمهانسانها به نحوی درانتظار منجی به سرمی برند.
قران کریم
آیات فراوانی دلالت دارند بر اینکه مردم باید در انتظار ظهور حضرت مهدی(عج) به سر ببرند و انتظار آمدن او یک تکلیف الهی است. قرآن کریم می‌فرماید: «قُلِ انتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ»؛ بگو منتظر باشید که ما هم منتظریم. همچنین می‌فرماید: «فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَکُمْ مُتَرَبِّصُونَ»؛¬ منتظر باشید، ما هم با شما منتظریم. در جایی دیگر می‌فرماید: «فَانتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُم مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ»؛ منتظر باشید که من هم با شما منتظریم.
آیات یاد شده، انتظار فرج را به صورت «امر» که نشانه‌ وجوب است بیان کرده است. بنابر روایات فراوان، این آیات درباره انتظار ظهور حضرت مهدی(عج) تأویل شده است.
قران کریم به مساله انتظارکه درزبورمطرح شده است نیزتصریح داردومی فرماید:«ولقدکتبنا فیالزبورمن بعدالذکران الارض یرثها عبادیالصالحون؛مادرزبوربعدازذکر(تورات)نوشته ایم کهسرانجام زمین رابندگان شایسته مابه ارث می برند»
روایات معصومان
روایات فراوان وجود دارد که انتظار ظهور امام زمان(عج) را بیان کرده است؛ از جمله اینکه:
۱. شیخ صدوق(ره) در کتاب «اکمال الدین» به سندی از عبدالعظیم حسنی آورده است: «نزد سرورم حضرت محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب(ع) رفتم و خواستم درباره قائم(عج) از آن حضرت سؤال کنم که آیا همان مهدی است یا غیر او؟ خود آن حضرت شروع کرد به سخن گفتن و به من فرمود: ای ابوالقاسم! به درستی که قائم از ماست و اوست مهدی که واجب است در زمان غیبتش در انتظارش باشند و از ظهورش اطاعت شود».
۲. علامه مجلسی(ره) در ذیل روایتی که امر به مرزبانی در زمان غیبت می‌کند بیان می‌دارد: «یجب علی الشیعه ان یربطوا انفسهم علی طاعه امام الحق و انتظار فرجه و یتهیّوا لنصرته»؛ بر شیعه واجب است که گوش به فرمان امام برحق باشد و در انتظار فرجش به سر برد و برای یاری او آماده باشد.
نقش انتظار پویا
انتظار پویا،بسان خونی در رگ زندگی انسان است؛ قلبی در تاریخ تکاملی بشریت است؛ خط بطلانی بر همه کفرها، نفاق‌ها، ظلم‌ها، بی‌عدالتی‌ها و هوچی‌گری‌ها است. انتظار پویا‌ «بهترین عمل نزد خداوند» و «با فضیلت‌ترین عبادت» است. انسانِ منتظر «از همه مردم در همه عصرها فاضل‌تر است». چنین انتظاری اثرات فراوانی در زندگی انسان منتظر خواهد داشت. که به چند اثر اشاره می‌کنیم:
امیدزا و عامل حرکت
انتظار پویا به معنای امید و آرزو است. امید و آرزو در زندگی انسان از مؤثرترین عوامل حرکت و مقاومت است. جوهره این امیدواری، خوش‌بینی نسبت به آینده است که پشتوانه آن مژده‌های قطعی خداوند به پیروزی صالحان و مستضعفان است. چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: ««وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ»؛¬ و ما اراده کردیم بر آنان که بر روی زمین به ضعف کشیده شده‌اند، منت نهاده، آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم.
در جایی دیگر می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ مَن کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»؛ خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان‌گونه که به پیشینیان آنان خلافت روی زمین را بخشید؛ و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده پا بر جا و ریشه‌دار خواهد ساخت، و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدّل می‌کند، (آن چنان‌که) تنها مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت. و کسانی که پس از آن کافر شوند، آنان فاسقان‌اند.
قرآن درباره غلبه اسلام بر دیگر ادیان جهان می‌فرماید: «او کسی است که پیامبر خود را با هدایت و دین حق فرستاد، تا دین حق را بر تمام ادیان غالب و پیروز گرداند، اگرچه مشرکان کراهت داشته باشند.»
از دیدگاه شیعه، آیات فوق بدون تردید، درباره حضرت مهدی(عج) است.
گنجی شافعی بر این باور است که آیات یاد شده درباره امام زمان(عج) نازل شده است.
در روایات، از امید و دل بستن به آینده بهتر، که شامل عنصر خوش‌بینی نسبت به جریان کلی نظام طبیعت و سیر تکاملی تاریخ و اطمینان به آینده روشن‌تر بشریت است، تبیین به انتظار فرج شده است، که از یک اصل کلی اسلامی مایه گرفته است و آن همان حرمت یأس و نومیدی از لطف و رحمت الهی است: «وَ لاَتَیْأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ»؛ از رحمت خداوند مأیوس نشوید، که تنها گروه کافران از رحمت خداوند مأیوس می‌شوند.
امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «انتظار فرج داشته باشید و مأیوس و نومید از لطف و رحمت خدا نگردید؛ زیرا بهترین کارها در پیشگاه خدای عزوجل انتظار فرج است.» امام جواد(ع) نیز می‌فرماید: «برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است» .
انتظار پویا، چلچراغ امیدی است که دهلیزهای بی‌فروغ قلب‌های انسان منتظر را آذین کرده و آن را گذرگاه احساس، جهاد، مقاومت، تحرک،‌ ایثار و شهادت ساخته است. این نوع انتظار، پیوند و قرابت برجسته‌ای با حرکت و امید دارد. حرکت و امید از برآیندهای انتظار است و انتظار، جهت دهنده حرکت و امید.
بنابر آیات و روایات، خداوند به مسلمانان و مستضعفان وعده پیروزی داده است، که این وعده در عصر غیبت، امید و حرکت را در زندگی فردی و اجتماعی انسان منتظر ایجاد می‌کند؛ زیرا منتظران به امید پیروزی حق بر باطل، به ساختن خود و جامعه می‌پردازند و در برابر مشکلات، ظلم و طغیان، مبارزه و مقاومت می‌کنند. از منظر روان‌شناختی، وعده‌های پیروزیِ حتمی، قوت روحی و روانی در شخص منتظر ایجاد می‌کند. بدین سبب منتظران در طول تاریخ توانسته‌اند با روح و روان عالی و با کمترین امکانات و وسایل تسلیحاتی، بزرگ‌ترین قدرت‌های عصر را که مجهز به پیشرفته‌ترین تسلیحات روز بوده‌اند به زانو درآورند.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) دربرابر نظام دست نشانده ستم شاهی،جنگ هشت ساله تحمیلی صدام وموفقیت چشم گیردرمسله انرژی هسته ای وپیروزی حزب الله لبنان دربرابرارتش تا به دندان مسلح اسرایل وحامیانشان،درپرتوی اعتقاد به انتظارظهور بوده است.
دنیای استکبار، ازنظرانواع علم ،صنعت وتکنولوژی وتسلیحات نظامی خودرابرترازمسلمانان می داند وبراین اساس بابها نه های مختلیف ومتهم نمودن به تروریست، بر کشورهای اسلامی تجاوزنمودند افغانستان وعراق رابخاطراختلاف مسلمانان اشغال کردند که بامقاومت اندک،می بینیم که اکنون راه فرارراهم گم کرده و ازنظرروحی وروانی دربرابر مسلمانان شکست خورده است« وسربازان امریکا که ازافغانستان وعراق به امریکا بازگشته انددچارمرض روانی شده اند.» سایرفرماندهان ونظامیان نیزازنظرروحی وروانی شکست خورده اندوباروح وروان شکست خورده ،هیجگاه توان مقاومت وادمه مبارزه راندارندوبزودی پیروزی مسلمانان را دراین سرزمین های اسلامی، مشاهده خواهیم کرد.
انتظاروامیدواری ازمنظردانشمندان غیر مسلمان
ماربین محقق آلمانی،انتظارراازمهم ترین عامل امیدواری شیعه دربرابر تمام نابرابری ها می داند ومی گوید:«از
جمله مسایل اجتماعی بسیارمهمی که موجب امیدواری ورستگاری شیعه می باشد،اعتقادبه وجودحجت عصر
وانتظارظهوراواست.زیراعقیده شیعه این است هنگامی که انسان دربستررودبه این امیدبایدبخوابدکه چون صبح
ازخواب برخیزدحجت عصرظهورکرده واوبرای تأیدش آماده باشد.معتقدندهمهمردم ودول زمین تابع حکومت
آن ها خواهدبود.گویا فردفردشیعه بدون استثناء شب که به بستر می روند،به امیدترقی وعالم گیری واقتدارخودصبح ازخواب برمی خیزند.
شیعیان،مجتهدان رانواب عام حجت عصری می دانند،بردانشمندان اجتماعی روشن است که اگرچنین عقیده ای درمیان فردفردملتی گسترش یافته ورسوخ کند،ناچارروزی اسباب طبیعی برای آنان فراهم خواهدآمد،یأس
وحرمان،عامل هرگونه نکبت وذلت،ولی ضدآن که پشت گرمی وامیدواری وقوت قلب ازروی اعتقاداست،مایه
فلاح ونجات می گردد.» ویلیام هنوی انتظاررا عامل حیات دانسته است:«معهذااکراین انتطارنبود،بشرچون شعله شمع،اندک اندک می مرد یابه هیچ انگاری می گرایید.»
اصلاح طلبی
انسان منتظر باید در راه اصلاح خود و جامعه و رفع ستم تلاش کند. منتظرِ مصلح جهانی، خود باید صالح و مصلح باشد.
در اسلام، تأکید فراوانی بر لزوم مبارزه با هرگونه فساد اخلاقی، سیاسی و اجتماعی شده است. امر به معروف و نهی از منکر از منظر اسلام وظیفه همگانی است. نتیجه مستقیم انجام این فریضه، «اصلاح» است و مجری آن، «مصلح» نامیده می‌شود.
برای درک اهمیت این اصل مسلم اسلامی، به ذکر یک آیه و حدیث بسنده می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّه أُخْرِجَتْ لِلْنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ»؛ شما بهترین امتی هستید که برای انسان‌ها پدیدار شده است؛ امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید.
پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، و گرنه خداوند بدترین و شرورترین شما را بر نیکان و پاکانتان چیره می‌کند و دعای خوبانتان را مستجاب و روا نمی‌گرداند.»
رضایت و خشنودی امام عصر(عج) نیز در این است که «معروف» در جامعه عملی گردد و منکرات ترک شوند. انسان منتظر نباید درباره امر به معروف و نهی از منکر در جامعه و محیط پیرامونش بی‌تفاوت بماند.
«خود حضرت در روزگار ظهور، بزرگ‌ترین امر کننده‌ به معروف و نهی کننده از منکر است. جامعه منتظر، قطعاً‌ خشنودی و رضایت امام زمان(عج) را می‌خواهد و به او اقتدا می‌کنند و برای اقامه احکام خدایی، تنبلی و بی‌تفاوتی را از خویشتن دور می‌سازند» .
بنابراین، جامعه منتظر باید در پی کسب رضایت امامش باشد و برای اصلاح خود و دیگران تلاش کند.
نگهبان ایمان
یکی از ابعاد تکلیف الهی در روزگار غیبت کبری و عصر انتظار، حفظ دین و نگهبانی مرزهای عقیدتی است. باید فروغ ایمان و نور یقین در دل و جان مردم بتابد و جان و دل جوان و نوجوان در برابر تابش اعتقادات درست قرار بگیرد و ایمان جزو وجود آنان گردد؛ بسان خون، سراسر وجودشان را گرم کند و جوهر اصیل حیات آنان باشد.
در عصر انتظار، باید در برابر شبهات گوناگون و تهاجم فرهنگی پنهان و آشکار، ایستاد و مقاومت کرد و شبهات را با پاسخ‌های مستدل از ذهن‌ها زدود حفظ و گسترش اعتقادات دینی و شناخت آن در روزگار نزدیک و متصل به ظهور، مفید و لازم‌تر است؛ زیرا تنها دارندگان عقیده و عمل در حوادث پیش از ظهور غرق و گم نمی‌شوند و دچار تردید نمی‌گردند. باید تا ظهور امام مهدی(عج) اعتقادات دینی و اعمال صالح در منتظران حفظ شود. منتظران دارای جایگاه والا و رفیع می‌باشند. پیامبر(ص) می‌فرماید: «شما اصحاب من هستید، اما برادران من در آخرالزمان می‌آیند. آنان به نبوت و دین من ایمان می‌آورند، با این‌که مرا ندیده‌اند… هر یک از آنان اعتقاد و دین خویش را با هر سختی نگاه می‌دارند؛ چنان‌که گویی درخت خار مغیلان را در شب تاریک با دست پوست می‌کنند، یا آتش پردوام چوب داغ را در دست نگاه می‌دارند. آن مؤمنان مشعل‌های فروزانند در تاریکی‌ها. خداوند آنان را از آشوب‌های تیره و تار (آخرالزمان) نجات خواهد داد» .
امام زین العابدین(ع) خطاب به ابوخالد کابلی فرموده است:
«ای ابوخالد! مردمانی که در روزگار غیبت به سر می‌برند و معتقدند و منتظر، از مردمان همه زمان‌ها برتراند؛ زیرا خدای متعال به آنان خرد و فهم و معرفتی داده است که غیبت امام برای آنان مانند حضور است. (یعنی با اینکه در عصر غیبت به سر می‌برند و امام را نمی‌بینند، اما از نظر ایمان و تقوا و پایداری گویی در زمان ظهور به سر می‌برند و امام خود را می‌بینند.) این مردم را خداوند مانند سربازان پیکارگر صدر اسلام قرار داده است؛ همانانی که در رکاب پیامبر(ص) شمشیر می‌زدند و پیکار می‌کردند. آنان‌اند اخلاص پیشگان حقیقی و آنان‌اند شیعیان واقعی و آنان‌اند که (در نهان و عیان) مردم را به دین خدا دعوت می‌کنند».
عامل مقاومت و بقای اسلام
انتظار پویا از بزرگ‌ترین عوامل مقاومت و پایداری است؛ زیرا مسلمانان و جوامع اسلامی را در برابر ظلم‌ها، فسادها و… ثابت و پا بر جا نگاه داشته است و به آنان دل و جرئت بخشیده تا در برابر دشمنان اسلام ایستادگی کنند.
«جمیزدار مستتر» شرق‌شناس و زباندان معروف فرانسوی، انتظار را عامل مقاومت و بقای اسلام دانسته است:
«در حلّه که نزدیک بغداد است همه ‌روزه پس از نماز عصر صد نفر سوار با شمشیر برهنه می‌رفتند و از حاکم شهر اسبی با زین و برگ می‌ستاندند… و فریاد می‌زدند که ای صاحب الزمان! بیرون بیا.
قومی که با چنین احساساتی پرورش یافته است می‌توان کشتار کرد، اما مطیع نمی‌توان ساخت».
در طول تاریخ حیات پر افتخار اسلام و تشیع، مهم‌ترین عاملی که اسلام و شیعه را در برابر حکومت‌های جور، از زوال و انقراض نگه داشته است، انتظار و اعتقاد به ظهور حضرت مهدی(عج) بوده است.
آیت الله صافی گلپایگانی فرموده است .« این اصل انتظار مانند یک قوه‌ مبقیه وعامل بقاء وپایداری ، طرفداران حق وعدالت و اسلام خواهان حقیقی را در برابر تمام دستگاههای فشار ، جهل وشرک ، بشر پرستی وفساد انگیزی پایدار نگه می دارد وهمواره بر روشنی چراغ امیدواری منتظران وثبات قدم ومقاومت آنها می افزاید وآنان را در انجام وظایف ، شور وشوق ونشاط می دهید.» ونیز می فرماید:
«پس از رحلت رسول خدا(ص) و شهادت امیرالمؤمنین(ع) و سیدالشهداء تا امروز، ریشه تمام وکالت و نهضت‌های شیعه و مسلمین علیه باطل و استعمارگران، همین فلسفه اجتماعی انتظار، عقیده به ادامه مبارزه حق و باطل تا پیروزی مطلق بوده است؛که می بینیم همیشه ازمیان شکست ها پیروزی های آشکارودرعین ذلت ظاهری،پرتووشعاع عزت وسربلندی وآقایی نمودارشده واراده ها وهمت ها به حرکت وجنبش درمی آیدوافراد بااراده ومصمم ومتعهد وارد میدان می شوند ».
فروریختن هیبت دنیای استکبار
استکبار یک واقعیت تاریخی است و از اول پیدایش انسان‌ها وجود داشته است و در عهد انبیا نیز بوده است.
امروزه برتری نظامی و صنعتی مستکبران باعث جرئت آنان و احساس ضعف مستضعفان شده است. و بسیاری از کشورهای اسلامی وعده‌های قطعی و تخلف‌ناپذیر خداوند را فراموش کرده و متأثر از امکانات و پیشرفت تسلیحاتی مستکبران گردیده‌اند و می‌پرسند که امام مهدی(عج) چگونه با شمشیر بر تسلیحات کنونی پیشرفته دنیا پیروز می‌شود؟
پاسخ این پرسش، با توجه به نکات زیر روشن می‌شود:
۱. وعده‌های پیروزی و بشارت فرج که در آیات و روایات آمده است، قدرت معنوی مسلمانان را افزایش می‌بخشد و آنان را در مبارزه با استکبار از نظر روحی و روانی قوی و توانمند می‌سازد و این تحولات روحی باعث شکسته شدن هیبت مستکبران نزد مستضعفان می‌شود.آیه الله صافی می فر ماید:«این وعده ها بودکه مسلمانا ن را دربرابرحوادثی مثل تسلط بنی امیه،جنگهای صلیبی و…،پایدار وشکیبانگهداشت وسرانجام مسلمانان را علیه آنان به جهاد وپیکار برانگیخت.این وعده ها کهواقعیت آنرا حقایق مسلم دینی وتاریخی صد
درصد ثابت کرده است،هموارهنوید می داد که دور اسلام وروزگار آن به پایان نمی رسد وحکومتهایی منند بنی امیه وبنی عباس،مظهرکمال وپیشرفت ونمایش رژیم سیاسی وروش رهبری حق وعدالت اسلام نیستند وبایددرانتظارآینده بودوعقب نشینی نکرد،ازمرزها وسنگرها حمایت وحفاظت کرد،تاآن عصر طلایی ودوران
حکومت مطلقه حق وعدالت فرارسد.»
۲. در پرتوِ وعده‌های پیروزی و بشارت ظهور حضرت مهدی(عج)، برتری بر مستکبران در وجود شخصیت مسلمانان ایجاد می‌گردد؛ چنان‌که خداوند هیبت و بزرگی استکبار را نزد اصحاب کهف کوچک و حقیر کرد و در هم شکست. و در روایت آمده است: «حضرت مهدی(عج) زمانی ظهور خواهد کرد که مسلمانان با یهودیان می‌جنگند و یهودیان را می‌کشند».
در روایات فراوانی به نکوهش مستکبران و منحرفان پرداخته شده است.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«مستکبرین (روز قیامت) به صورت مور درآیند و مردم آنان را پایمال ]و لگدکوب[ می‌کنند تا خدا از حساب آنان فارغ شود».
امام علی(ع) نیز می‌فرماید:
«پدرم فدای فرزند بهترین کنیزان (مقصود امام قائم(عج) است) ظالمان و بدکاران را خوار و ذلیل خواهد کرد و جام زهرآگین به کامشان خواهد ریخت و با شمشیر و کشتار فراگیر با آنان برخورد خواهد کرد».
این روایات و بشارات قطعی خداوند از نظر روانی، اثرات قابل توجه و مثبتی در زندگی منتظران به وجود می‌آورد که عبارت‌اند از:
۱. بالا بردن قدرت و توان معنوی منتظران در برابر استکبار؛
۲. تقویت روحی و روانی منتظران؛
۳. حفظ و نگهداری توان و قدرت برتری منتظران در تعامل با مستکبران.
مقصود از نکوهش مستکبران، یادآوری حقارت و زبونی آنان در برابر مسلمانان است، که با وجود داشتن پیشرفته‌ترین امکانات و تسلیحات، قدرتشان درهم می‌ریزد و خوار و ذلیل می‌گردند.
۳. امام صادق(ع) می‌فرماید:
«هنگام فرا رسیدن امر ما (حکومت مهدی) خداوند ترس را از دل شیعیان ما بر می‌دارد و در دل‌های دشمنان ما جای می‌دهد. در آن هنگام هر یک از شیعیان ما از نیزه برنده‌تر و از شیر شجاع‌تر می‌شوند».
براساس روایات فراوانی، هنگام قیام حضرت مهدی(عج)، سستی و ضعف از شیعیان و مسلمانان برداشته می‌شود و دل‌هایشان چون پاره‌های آهن محکم و استوار می‌گردد. هر یک از شیعیان از شیر بی‌باک‌تر و چابک‌تر و از نیزه تیزتر و برنده‌تر خواهند شد و دشمنان را با پا لگدمال می‌کنند و با دست می‌کشند.
با توجه به روایات، به این نتیجه می‌رسیم که پیشرفته‌ترین امکانات جنگی در اختیار امام عصر(عج) و پنهان از دید دشمنان خواهد بود. وسائل دفاعی نیروهای امام قائم(عج) به گونه‌ای است که اسلحه دشمن بر آنان کارگر نخواهد افتاد.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«یاران مهدی اگر با سپاهیانی که بین شرق و غرب را فراگرفته‌اند درگیر شوند، آنان را در لحظه‌ای نابود می‌کنند و هرگز سلاح دشمن در آنان تأثیر نمی‌کند».
بی‌گمان، نوع سلاحی که حضرت قائم(عج) در نبردها به کار می‌گیرد با دیگر سلاح‌های آن روزگار تفاوتی اساسی خواهد داشت. واژه «سیف» که در روایات آمده کنایه از اسلحه است، نه این‌که خصوص شمشیر مراد باشد. طبق روایات، سلاح سربازان و سپاهیان حضرت، از جنس آهن نیست، ولی به گونه‌ای است که اگر بر کوهی فرود آید آن را دو نیم می‌کند.
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«یاران مهدی(عج) شمشیرهایی از آهن دارند، ولی جنس آن غیر از آهن است. اگر یکی از آنان با شمشیر خود بر کوهی ضربه زند آن را دو نیم می‌کند».
حضرت مهدی(عج) و یارانش از پیشرفته‌ترین تاکتیک و شیوه نظامی برخوردار خواهند بود.
رسول خدا(ص) می‌فرماید:
«پس از شما اقوامی خواهند آمد که زمین زیر پایشان جمع می‌شود و دنیا به روی آنان گشوده می‌شود… زمین کمتر از یک چشم به هم زدن زیر پایشان طی می‌گردد».
حضرت(ع) با فرشتگان، مؤمنان و ترس و رعب نیز در دل دشمنان یاری می‌شود. از آنچه بیان شد نتیجه می‌گیریم:
اولاً، هراس و ترس‌هایی که پیش از ظهور مهدی(عج) بر وجود منتظران سایه افکنده‌ است، پس از ظهور حضرت، آن سایه‌های شوم از اذهان و افکار مسلمانان برچیده خواهد شد.
ثانیاً، با ظهور حضرت قائم(عج)، وحشت و رعب در قلب مستکبران ایجاد می‌گردد و توان هر گونه مقاومت از آنان سلب می‌شود.
ثالثاً، با این بشارت و مژده‌ها، روح عزت و برتری در منتظران ایجاد می‌گردد و اطمینان پیدا می‌کنند که دارای سپاه و نیرویی هستند که هیچ قدرتی به پای آن نمی‌رسد. آنان با چنین روح و روان عالی، از مبارزه و مقاومت در برابر استکبار لحظه‌ای کوتاهی نمی‌کنند. آنچه درباره اصحاب کهف اتفاق افتاده است، درباره امام عصر(عج) هم محقق خواهد شد. این مثال قرآنی از تاریخ بشریت برای ایجاد روحیه پایداری در مستضعفان ومبارزان جنبش های اسلامی است که اطمینان و یقین آنان به شکست قدرت دنیای استکباررایقینی می کند.
توان مقاومت در برابر هرگونه انحرافات
از آثار اعتقاد به انتظار فرج، ایجاد توان مقاومت برای مسلمانان در برابر هرگونه انحرافات اجتماعی است. ایمان به پیروزی و اعتقاد به شکوفایی جهان، اثرات تربیتی و اعتقادی فزاینده‌ای دارد؛ اراده منتظران را در راستای نابودی و انحرافات، محکم و آهنین می‌سازد، و در روایات نیز ثواب و پاداش فراوان برای کسانی که درد و رنج را تحمل و با انحرافات مبارزه می‌کنند، بیان شده است؛ از جمله آمده است:
«هر که در روزگار غیبت قائم ما، بر ولایت ما استوار بماند خداوند پاداش هزار شهید به مانند شهیدان بدر و احد به وی عطا فرماید».
پیامبر اکرم(ص) نیز می‌فرماید:
«پس از شما مردمی خواهند آمد که یکی از آنان اجر و پاداش پنجاه نفر از شما را دارد. عرض کردند: ای پیامبر خدا! ما در بدر، احد و حُنین با شما بودیم و قرآن در میان ما نازل شد! حضرت فرمود: اگر آنچه بر سر ایشان می‌آید، بر سر شما بیاید مانند آنان صبر و شکیبایی نمی‌کنید».
آیه الله صافی می فرماید:«این انتظار،ضعف وسستی ومسامحه درانجام تکالیف ووظایف نیست وعذر کسی در ترک مبارزه وترک امر به معروف ونهی از منکر نمی باشد؛ وسکوت وبی حرکتی وبی تفاوتی وتسلیم به وضع موجود ویأس وناامیدی را هرگز با آن نمی توان توجیه کرد . این انتظار، حرکت ، نهضت، فداکاری، طرد انحراف ومبارزه با بازگشت به عقب وارتداد است. حرکت وانتظار در کنار هم می باشند واز هم جدا نمی شوند ؛ انتظار علت حرکت وتحرک بخش است .»
در پرتو اعتقاد به انتظارِ پویا است که مجاهدان جهان اسلام در برابر تمام انحرافات و فشارهایی که از سوی دنیای استکبار وارد می‌شود، مقاومت و مبارزه می‌کنند و کوچک‌ترین تزلزلی در اراده خود راه نمی‌دهند و برای زمینه‌سازی دولت حق، سر از پا نمی‌شناسند.
ایجاد توازن بین ناامیدی و امید
روایات فراوانی از بشارت فرج، نصرت و پیروزی مسلمانان سخن می‌گویند. چنان‌که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
«مردم! شما بشارت به فرج داده شده‌اید. همانا (در) وعده خداوند خلاف نیست و قضایش رد نمی‌شود و او دانایی آگاه است و همانا فتح و پیروزی نزدیک است».
براساس روایات، انحرافات گسترده‌ای در زندگی مردم در عصر غیبت کبری رخ می‌دهد. امام علی(ع) می‌فرماید: «زمین پر از ظلم و جور می‌شود، تا جایی که کسی نتواند نام خدا را به زبان جاری کند، مگر در پنهانی! آن‌گاه خداوند قوم صالح و شایسته‌ای را می‌آورد که زمین را پر از عدل و داد نماید».
پیامبر(ص) نیز می‌فرماید: «هیچ زمانی پیش نمی‌آید، جز این‌که زمان‌ بعدی بدتر از آن است».
هنگامی که دوران‌های پس از رحلت پیامبر(ص) را مطالعه کنیم متوجه می‌شویم که پایه‌های فتنه عمیق‌تر گردیده است و با گذشت هر لحظه به اوج خود رسیده است. پیامبر(ص) می‌فرماید: «زمانی بر مردم بیاید که انسان در آن روزگار، آرزوی مرگ می‌کند».
امام باقر(ع) نیز می‌فرمایند:
«اهل زمانه دگرگون می‌شوند؛ بت‌پرستی یکبار دیگر رواج می‌یابد؛ مؤمنان به سختی گرفتار می‌شوند؛ دل‌ها را شک و تردید فرا می‌گیرد؛ رشته دین از گردن آنان خارج می‌شود و پیوندشان با دین قطع می‌شود.»
امروزه ما شاهد انحرافات و گرفتاری مسلمانان ازیک طرف و قدرت اسلام وانسجام اسلامی ازسوی دیگر هستیم،ازاینکه قدرت وعظمت وانسجام اسلامی رامی بینیم امیدوارهستیم وازانحرافات وگرفتاری مسلمانان سخت رنج می بریم ودرحالت ناامیدی به سر می‌بریم. روایاتی که مژده پیروزی مسلمانان ومنتظران را خبرمی‌دهند و درباره فضیلت انتظار و پاداش منتظران سخن گفته است، تعادل بین امید و ناامیدی در شخصیت منتظر ایجاد می‌کند، تا در دوران غیبت کبری، عقده‌های روحی و روانی که مانع انجام مسئولیت شده است برطرف گردد، و رعب و وحشت در قلب مستکبران ایجادشود

نتیجه
انتظاربه معنای چشم به راه بودن،دیده بانی وبحالت روانی کسی گفته می شودکه ازوضع موجودخسته شده است وبرای وضع بهتری تلاش می کند.انتظارامیدداشتن به آینده ای است که درآن ظلم وستم نباشدآسایش،صلح وصفا برفرازگیتی حاکم واستوارباشد.
برداشتهای مختلف وگوناگونی ازآموزه انتظارصورت گرفته است؛برخی انتظاررا اعتراض به وضع موجودوتلاش وحرکت به سوی وضع بهترکه عدالت درآن حاکم باشد تفسیر نموده است.این نظریه باپرسش های گوناگونی مواجه است که اولا،دامنه این اعتراض تاکجاست؟ثانیا پیامد این اعتراض چیست؟ثالثا این برداشت با معنای انتظارسازگاری وتناسب ندارد.
برخی انتظاررامذهب احترازدانسته است.طبق این نگرش منتظران بایدگوشه گیری نمایندوبامحیط پیرامون خودکه درآن چه می گذرد بی تفاوت باشد؛دربرابرفسادها،ظلم ها،بی عدالتی ها و…ازخودحرکتی نشان ندهند.مشغول امورات دینی وعبادی خود باشندحضرت می آید کلیه اموررااصلاح می کند.
این نظریه به خاطرتحریف معنای انتظاروبرداشتهای ناصواب ازروایات که می فرماید«ویملاءالارض قسطا وعدلا بعد …»به وجودآمده است.
این نظریه صحیح نیست؛زیراروایات فراوانی ازشیعه وسنی وجودداردکه مسلمانان نبایددربرابرظلم وستم سکوت نمایند وبایدمبارزه کنند.به یاری مظلومان بشتابند.این نظریه با اصل مسلم اسلام یعنی امر به معروف ونهی ازمنکر که ازضروریات است نیزمنا فات دارد.
انتظارپویاکه ترکیبی ازایمان واعتقاد قلبی به ولایت قطب عالم امکان است صحیح ترین برداشتی است که ازآن شده است ومبانی آن،فطرت انسان ها است یعنی چنین انتظاری درسرشت آدمی عجین شده است.قرآن
کریم درآیات فراوان بیان نموده است که باید منتظر باشید.امامان معصوم(ع) نیزدستورداده است که دردوران غیبت کبری واجب است منتظر ظهورآن حضرت باشید.
انتظارپویا،بسان خونی دررگ زندگی انسان است.خط بطلانی برهمه کفرها،تبعیض ها،ظلم ها و…است.ازمنظراسلام این نوع انتظار،بهترین عمل نزد خداوند وبافضیلت ترین عبادت ها است. منتظران نیزازهمه مردم عصر ها ارزشمند تر وبهتر ند.چنین انتظاری نقش مهم وبرجسته درمبارزات انسان مسلمان ومقاومت جنبش های اسلامی درطول تاریخ داشته و دارد.انتظارپویا بمعنای امید وآرزو است.امیدوآرزودرزندگی انسان ازمؤثر ترین عامل حرکت ومقاومت است.روح وجوهره این امید واری،خوش بینی انسان به آینده است که خداوند درآیات وروایات به صورت حتمی وعده داده است که صالحان ومستضعفان وارث زمین خواهندشد.وعده ها ی عزت واقتدارمسلمانان،به روح وروان منتظران
نیروو توان می بخشند ودرمبارزه با استکبار مانند حزب الله لبنان کوچک ترین ضعف درخود راه نمی دهند.چنانکه دانشمندان غیر مسلمان مانند ماربین محقق آلمانی ،جیمزدارمستتر شرق شناسی فرانسوی وویلیام هنوی نیز این مسله را مطرح نموده است.
منتظران مصلح جهانی برای اصلاح خود وجامعه تلاش می کند.دراسلام،تأکید فراوانی برلزوم مبارزه با هرگونه فساداخلاقی،سیاسی واجتما عی شده است.امر به معروف ونهی ازمنکرازنظر اسلام وظیفه همگانی است.نتیجه مستقیم انجام این فریضه،اصلاح است ومجری آن،مصلح نا میده می شود.
نگهبانی وپاسداری ازمرزهای اعتقادی دربرابر تهاجم فرهنگی غرب ازآموزه انتظارسرچشمه گرفته است.باید فروغ ایمان ونوریقین دردل وجان مردم بتابدوجان ودل جوان ونوجوان دربرابر تابش اعتقادات درست قرار بگیرد.زیراتنها دارند گان عقیده درست وصحیح در حوادث پیش ازظهور غرق وگم نمی شوند.
انتظار،عامل مقاومت وپایداری است؛زیرامسلمانان وجوامع اسلامی رادربرابرظلم ها،فساد ها
و…ثابت واستوارنگهداشته است وبه آنان دل وجرأت بخشیده تادربرابردشمنان اسلام ایستا دگی کنند.انتظاراسلام وتشیع رادرطول تاریخ نگهداشته است.
انتظار،هیبت وشکوه دنیای استکباررا درهم شکسته است.زیراوعده های پیروزی وبشارت فرج که درآیات وروایات آمده است،قدرت معنوی مسلمانان راافزایش می بخشدوآنان رادرمبارزه بااستکبارازنظر
روحی وروانی قوی وتوانمند می سازدواین تحولات روحیموجب شکسته شدن هیبت دنیای استکبار نزد
مستضعفان می شود.درپرتوی وعده های پیروزی برتری بردنیای استکبار دروجود شخصیت مسلمانان مطرح شده است چنانکه خداوندهیبت وبزرگی استکباررانزداصحاب کهف کوچک وحقیرکرد.
انتظاربین ناامیدی وامیدتوازن ایجاد می کند.منتظران رادربرابرناملایمات و…توانمند می سازد.

منابع مورداستفاده
۱ـ قران کریم،ترجمه آیه الله مکارم شیرازی.
۲ـ احمدبن حنبل،المسند،بیروت،دارصادر.
۳ـ احسان بخش،صادق ،آثارالصادقین،قم،انتشارات دارالقلم،۱۳۶۶.
۴ ـ اصفهانی،موسوی ،مکیال المکارم،ترجمهسیدمهدی حایری قزوینی،ایران نگین،۱۳۸۰.
۵ـحکیمی،محمد،درفجرساحل؛نشرآفاق ،ص۱۲۸.
۶ـ ـــــ ـــــ،خورشیدمغرب،انتشارات فرهنگ اسلامی،
۷ـ حیدری،عزیزالله، انتظاروانسان معاصر،انتشارات مسجد مقدس جمکران،چاپ نیمه شعبان۱۴۱۹.
۸ـ دایره المعارف تشیع،زیرنظراحمدصدرو…،نشرسعید محبی،انتشارات علمی وفرهنگی۱۳۷۳.
۹ـدهخدا ،علی اکبر،لغت نامه دهخدا،تهران ،مهرماه۱۳۳۹هه ش.
۱۰ـ دیلمی،فردوس الاخبار،بیروت ،دارالکتب العلمیه.
۱۱ـ ری شهری،میزانالحکمه،بیروت،منشورات الدارالاسلامیه۱۹۸۵م.
۱۲ـ ـــــــ،فلسفه امامت ورهبری،مرکزانتشارات دفترتبلیغات اسلامی.
۱۳ـ ستاری،جلا ل ،اسطوره درجهان،چاپ وانتشارات وزارت امور خارجه۱۳۷۶،هه ش.
۱۴ـ سلیمان،کامل ،یوم الخلاص،مؤسسه انصارالحسین الثقافه .
۱۵ـ شافعی،گنجی ،البیان فی اخبارصاحب الزمان،تحقیق محمد هادی امینی ،بیروت ،شرکت الکتبی لطباعه والنشر ،الطبعه الرابعه.
۱۶ـ شریعتی،دکترعلی،مجموعه آثار۱۹،قلم،چاپخانه دیبا،تابستان۱۳۶۹.
۱۷ـ‌ شیرازی ،مکارم،تفسیرنمونه،دارالکتب الاسلامیه ۱۳۶۶.
۱۸ـ ـــــ ،مهدی انقلاب بزرگ،قم،چاپ مهر،انتشارات مطبوعاتی هدف.
۱۹ ـ صحیفه نور، مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی(ره)
۲۰ـالصدوق،کمالالدین وتمام النعمه،تصحیح علی اکبرغفاری،قم،مؤسسه النشرالاسلامی ۱۴۰۵هه ق.
۲۱ـ العمیدی،سیدثامرهاشم ،درانتظارققنوس،کاوشی درقلمروموعود شناسی ومهدی باوری،ترجمه وتحقیق ۲۲ـمهدی علیزاده،انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)،چاپ باقری،تابستان۱۳۷۹.
۲۳ـحسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، وزارت ارشاد اسلامی،الطبع الاول۱۳۷۱هه ش.
۲۴ـ عاملی،حر،وسایل الیشعه،بیروت،داراحیاء التراثالعربی،الطبعه الثانی.

۲۵ـ قمی، محمدبن الحسن بن فروخ صفار،بصایرالدرجات،قم ،کتابخانه ایه الله العظمی المرعشی.
۲۶ـکلینی،محمدبن یعقوب ،الکافی،انتشارات علمیه اسلامیه.
۲۷ ــــ ـــــــ،اصول کافی،بیروت،دارصعب ـدارالتعارف.
۲۸ـگلپایگانی،صافی، امامت ومهدویت،دفترانتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علنیه قم.
۲۹ـمجلسی،محمدباقر،بحارالانوار،بیروت،مؤسسه الوفاء.
۳۰ـمدن،یوسف ،سیکولوجیه الانتظار، بیروت دارالهادی ،لطباعه والنشر۱۴۲۲هه ق.
۳۱ـمستتر، دار،مهدی ازصدراسلام تا قرن۱۳؛هجری،ترجمه محسن جهانسوز،چاپ تهران..
۳۲ـ هاشمی شهیدی،سیداسدالله ،ظهورحضرت مهدی ازدید گاه اسلام ومذاهب وملل جهان، انتشارات مسجد جمکران ۱۳۸۰.