بررسی نزول‏خواری و ربا ـ قسمت اول

۲۴ اسد ۱۳۹۰

به کوشش: فاطمه محمدی

تاریخچۀ ربا

در طول تاریخ ، ربا همواره در میان همۀ جوامع ـ اعم از دینی و غیر دینی ـ به عنوان یکی از آفت‏های مهم حیات اقتصادی وجود داشته است؛ در حالی که ربا از نظر همه ادیان و در میان همه ملل، ناپسند و رباخوار مطرود و ملعون بوده است.

«ویل دورانت» معتقد است که رباخواری با نرخ سالانه در حدود پانزده تا سی و پنج درصد، چهارهزار قبل از میلاد مسیح(ع) جریان داشته است. در بابل نیز ، رباخواری امری رایج بوده است. در مصر باستان هم، «بوخوریس» که از پادشاهان سلسلۀ بیست وچهارم فراعنه بود ، قانونی وضع کرد که به موجب آن، مجموع سود حاصل از ربا نمی‏بایست از اصل سرمایه بیشتر می‏شد.۱

گرچه از مستندات تاریخی هویداست که مسألۀ ربا همواره در میان همۀ جوامع در همۀ ادوار مطرح بوده، اما به یقین می‏توان گفت که ربا پس از انقلاب صنعتی غرب، بشدت اوج گرفت و رشد کرد.

منع ربا در ادیان ابراهیمی

چون ربا انحراف از روابط سالم و طبیعی است، همیشه صاحبان شرایع اصیل ، آن را تحریم نموده اند. در تورات دربارۀ رباخواری آمده : «اگر مالی را به یکی از بندگانم قرض دادی ، مانند رباخواران با او برخورد نکن و از او سود نگیر. به بیگانه می‏توانی قرض دهی اما برادرت را به سود قرض مده». ۲

در دین مسیحیت ، ربا به طور مطلق حرام شمرده شده است . در کتاب عهد جدید آمده: «اگر هنگام قرض دادن امید به نفع و سود داشته باشید ، این قرض دادن به هیچ وجه مایۀ فضیلت نیست . پس کارهای نیک انجام دهید و قرض بدهید اما انتظار سود نداشته باشید ؛ در این صورت ثواب فراوانی خواهید داشت». ۳

در اسلام نیز با ادلۀ اربعه یعنی کتاب، سنت، عقل و اجماع ـ که ان‏شاءالله در آینده بیان خواهد شد ـ ربا حرام شمرده شده است. قرآن کریم با اشاره و تنبیهات خاص، آثار مخرب روحی وپیامدهای خطرناک ربا را بیان نموده است.

ربا از دیدگاه اندیشمندان

دانشمندان بصیر و آگاه نیز، رباخواری را منشأ ظلم، بردگی، بروز طبقات مخاصم و انقلاب‏های خونین اعلام کرده‏اند:

«ارسطو» از فلاسفۀ بزرگ یونان قدیم، رباخواری را بشدت نکوهش کرده و آن را از زشت‏ترین کارها شمرده است. ۴

گروهی از علمای اقتصاد غرب نیز آن را برای بقای اجتماع زیانبخش تلقی کرده اند که «کینز» و «هاورد» از پیشکسوتان این گروه از علما محسوب می‏شوند. ۵

با همۀ این نصوص دینی و بیانات اقتصادی و آثار شوم و مشهود آن ، پس از انقلاب صنعتی که پرتو ایمان از سرزمین غرب غروب کرد ، رباخواری به صورت آراسته و گسترش یابنده از لوازم این نظام جدید گردید .

یهودیان سودپرست با آن همه تحریم و توصیۀ تورات ، چنان در بهره کشی از ملل تخصص یافتند و پیش رفتند که به خودی و بیگانه رحم نکردند . آن ها رشته های اقتصادی هر کشوری را که در آن جای یافتند ، به دست گرفتند .

رهبران مسیحی که بر طبق پند مسیح(ع) ربا را حرام و رباخوار را ملحد و پلید می‏دانستند و از کفن و دفن و نماز خواندن بر او خودداری می‏کردند، قانون ربا را در کشورهای مسیحی به رسمیت شناختند. کنائس نیز از آن پیروی کردند و پاپ نهم (۱۸۶۰ م.) فتوای حلیت آن را داد.

این جریانات منجر شد که ربا در کشورهای اسلامی نیز رایج شده و مسلمان نماها آن را با تغییر نام ، مشروع و قانونی ساختند و گرفتار وام های آن شدند .

چگونگی رشد ربا پس از انقلاب صنعتی

پس از انقلاب صنعتی غرب ، درهای رباخواری از هر سو گشوده شد . در نتیجه ربا در متن زندگی اقتصادی درآمد . بانک های بزرگ جای دکه های محدود صرافی را گرفت و سرمایه داران آزمند در آن ها شریک و هم دست شدند . آن از این دستگاه های جذب ثروت ، پمپ و لوله هایی تا اعماق زندگی مردم و ملت ها گذارده و پیش بردند .

با چنین قدرت ونفوذ اقتصادی ، همۀ دستگاه های تولید و تجارت و حکومت ، چون مهره هایی به دست این سرمایه داران درآمد که با اشارۀ سرانگشتان آنان جابه جا و زیر و رو می شوند.

سرمایه‏داران رباخوار ، برای جذب سود خالص و بی رنج ، از روش های متعددی استفاده می کنند . مهم ترین این روش ها عبارتند از : ترویج عقاید پوچ به وسیلۀ وسایل تبلیغاتی مدرن و مجهز و وابسته کردن جوامع اقتصادی به خود .

۱ ـ ترویج عقاید پوچ به وسیۀ وسایل تبلیغاتی مدرن و مجهز : سرمایه داران رباخوار با وسایل تبلیغاتی مدرن و مجهز و عواملی که دارند ، به سنن ، افکار و اخلاق می تازند تا مردم وملت ها را هر چه بیشتر پست ، آلوده و تجمل پرست کنند و راه بهره کشی خود را هموار سازند .

این امر سبب می شود که ارزش های اصیل معنوی ، اخلاقی و انسانی در میان مردم کم رنگ شده و در عوض ارزش های مادی و امیال نفسانی در انظار مردم جلوۀ زیبایی نماید . از آن جا که ثروت عامل بسیار مهمی برای رسیدن به این امیال و غرایز نفسانی است ، این امر سبب می شود که مردم از هر طریق ، چه صحیح و چه ناصحیح ، در پی کسب ثروت باشند . یکی از راه های بسیار مهمی که مردم برای رسیدن به ثروت به آن تمسک می جویند ، روی آوردن به سرمایه داران و وام گرفتن از آن ها و پرداخت ربا می باشد .

۲ ـ وابسته کردن جوامع ضعیف اقتصادی به خود: پس از انقلاب صنعتی که قدرت به دست سرمایه داران افتاد ، آن ها هرگاه و بی گاه در کشورهای دیگر آتش جنگی می افروزند و بر آن مسلط می شوند . آن ها در هر کشوری که دست می یابند ، نخست با چهرۀ تعاون و سرمایه گذاری نمودار می‏شوند و با وام های کم بهره ، دام های خود را می گسترانند و بازار معاملات را رونقی می‏بخشند و اقتصاد چشمگیری پدید می آورند تا سرمایه‏داران محلی را به دام اندازند.

سپس بهره ها را کم کم بالا می برند و باز برای به بند کشیدن کسانی که به هر جهتی از ربا فرار می کنند ، بهره را می کاهند . هم چنین پیوسته و بر طبق نقشۀ دقیق و هدف بهره کشی که دارند ، سودها را به سوی چاه های آزمند خود سرازیر می کنند .

آن ها از این طریق در هر شهر ، ده ، کوی و برزن دهانه‏ها و شبکه‏های شکارشان را باز و گسترش می‏دهند و همۀ نیروهای مادی وانسانی را در اختیار خود می گیرند و با تراکم وام‏ها و افزایش بهره‏ها، پشت ملت‏ها را که خداوند مستقیم آفریده ، خم می کنند و زیر بارهای سنگین خود می برند و اقتصادشان را بی پایه ومایه می گردانند .

از سوی دیگر ، دولت ها برای نگهداری این دستگاه ها و فروع و شاخه های آنان ، نیازمند بودجه ها و مالیات های سنگین می شوند و دست نیاز خود را به سوی همان می‏گشایند. بدین ترتیب نیز ، آخرین چوب حراج بر سرمایه های مادی و معنوی و ملی زده می‏شود. این همان مضاعف بودن ربا است که قرآن درباره آن می‏فرماید:« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَهً ۶ ؛ اى اهل ایمان! ربا را که سودهاى چند برابر است نخورید». ۷

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی‏نوشت‏ها:

۱ـ ربا و تورم ، احمد علی یوسفی ، ص ۱۰۱ .

۲ ـ همان ، ص ۱۰۲ .

۳ ـ همان .

۴ ـ همان ، ص ۱۰۱ .

۵ ـ خطوط اساسی اقتصاد اسلامی، آیت‏الله محمدباقر صدر و محمد ابوالمسعود ، ترجمۀ عبدالصاحب ماندگاری ، ص ۳۶ .

۶ ـ آل عمران ( ۳ ) آیۀ ۱۳۰ .

۷ ـ ترجمۀ قرآن استاد انصاریان.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منبع اصلی: تفسیر پرتوی از قرآن ، آیت الله سید محمود طالقانی(ره)، ج ۱ و ۲ ، صص ۲۶۵ ـ ۲۶۲

منبع اختصاصی: ابناء